مدیرکل عتبات سازمان حج و زیارت ضمن تشریح تفاوت‌های اعزام زائران به عتبات توسط سازمان حج و زیارت و دفاتر غیرمجاز و تخلفات آنان، از مشکلات، خطرات و آسیب‌های جدی که زائران در کاروان‌های آزاد با آن مواجه می‌شوند سخن گفت.
به گزارش خبرنگار گروه جامعه خبرگزاری فارس، چندسالی است که در زمینه اعزام زائران به عتبات عالیات به غیر از سازمان حج و زیارت که متولی قانونی این امر است، دفاتر گوناگون و کاروان‌های بسیاری خارج از سیستم حج و زیارت اقدام به ثبت‌نام و اعزام زائران می‌نمایند.
از آنجایی که مسئولیت حفظ امنیت حداقل 40 انسان برای اعزام به کشوری که در حال جنگ است بسیار مسئولیت خطیری است و بدون پشتوانه‌های مادی و معنوی یک حکومت کار بسیار پر خطری است، گروه‌های آزاد و دفاتر غیر مجاز بدون توجه به تمام خطرات اقدام به اعزام زائران بی‌دفاع و آسیب‌پذیر به عتبات می‌کنند.
در چند سال اخیر بسیار شاهد کلاهبرداری‌ها، جعل روادید و آسیب‌دیدن زائرانی که توسط گروه‌های آزاد و دفاتر غیرمجاز به عتبات اعزام می‌شوند، بوده‌ایم. از سویی سازمان حج و زیارت پس از برخورد‌ها و تذکرات جسته‌وگریخته امسال برای مقابله با تخلفات در حوزه عتبات و دفاتر غیرمجاز عزم خود را جزم کرده است.
از اینرو با محسن نظافتی، مدیرکل عتبات عالیات سازمان حج و زیارت درباره تفاوت‌های اعزام‌های سازمان حج و اعزام‌های دفاتر غیرمجاز و کاروان‌های آزاد به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:
یمه کامل زائران عتبات توسط سازمان حج و عدم بیمه زائران آزاد
فارس: یکی از خدمات بسیار مهمی که سازمان حج به زائران می‌دهد، بیمه زائر در طول سفر تا زمان برگشت است، آیا کاروان‌های آزاد هم زائران خود را بیمه می‌کنند؟
نظافتی: یکی از تفاوت‌های اعزام‌های سازمان حج و زیارت با اعزام‌های دفاتر غیرمجاز عتبات این است که تمام زائرانی که از سوی سازمان حج به عتبات اعزام می‌شوند بیمه سلامت و حتی بیمه فوت هستند اما دفاتر غیرمجاز زائران را بیمه نمی‌کنند.
تمام مراحل درمان، معاینه و داروی زوار در عراق و در طول سفر توسط مرکز پزشکی حج و زیارت بدون دریافت هیچ وجهی انجام می‌شود ولی هیچ گونه از این خدمات بیمه‌ای را مراکز غیرمجاز نمی‌‌دهند.
بار زائران اعزامی از سوی سازمان حج هم بیمه است. بار زائران در مسیر رفت تا 300 هزار تومان و در زمان برگشت تا یک میلیون و 200 هزار تومان بیمه است.
فارس: بنابراین زائرانی که بیمار شوند می‌توانند به صورت رایگان به مرکز پزشکی حج و زیارت مراجعه کنند. آیا کاروان‌های آزاد مراکز بهداشتی معینی در عتبات دارند؟
نظافتی: دفاتر غیرمجاز در عراق ستاد و مراکز درمانی و بهداشتی ندارند. همچنین بر عملکرد آنها هیچ نهادی نظارت ندارد در صورتیکه بر تمام مراحل اعزام زوار از سوی سازمان حج چند نهاد بازرسی و نظارت می‌کنند.
کاروان‌های آزاد اسکورت امنیتی در عراق ندارند
یکی دیگر از تفاوت‌های اعزام سازمان حج و مراکز غیرمجاز، قرارداد امنیت و محافظت از زائران است.
در یک سال و نیم گذشته که دو اربعین هم شامل آن می‌شود حتی یک شهید از کاروان‌های اعزامی سازمان حج و زیارت در حوزه عتبات نداشتیم اما 90 درصد شهدای زائر ما در قالب گروه‌های آزاد از سوی دفاتر غیرمجاز اعزام شدند.
همچنین بخشی از هزینه دریافتی زائر صرف هزینه‌های امنیت و اسکورت کاروان‌ها می‌شود.
شبی که خبر آمد داعش به بغداد و کاظمین نزدیک شده ما شبانه زائران ایرانی را که در کاظمین بودند تخلیه کردیم و آنها را به کربلا بردیم. کار بسیار بزرگی بود و کسی هم متوجه نشد. در نهایت فردای آن شب داعش حمله کرد به زندان کاظمین و 25 نفر از اهالی کاظمین شهید شدند.
دریافت هزینه‌های جانبی فراوان در طول سفر از زائر توسط کاروان‌های آزاد
فارس: برخی از گروه‌های آزاد، هزینه‌های پایین‌تری نسبت به سازمان حج و زیارت می‌گیرند و همین امر موجب استقبال مردم شده است. چرا هزینه‌های تمام شده اعزام سازمان حج بیشتر از هزینه‌های دفاتر غیرمجاز است؟
نظافتی: برخی از گروه‌های آزاد بسیاری از هزینه‌ها را در طول سفر از زائر اخذ می‌کنند به عنوان مثال به زائر اعلام می‌کنند یک میلیون و دویست هزار تومان برای اعزام به عتبات بدهند اما زائر را 5 شبه به عتبات می‌برند یا برای سفر به کاظمین 45 هزار تومان از زوار می‌گیرند.
همچنین برخی از کاروان‌های آزاد برای حضور مداح هم مبلغ جداگانه‌ای را دریافت می‌کنند. در آخر همان مبلغی که زائر باید برای اعزام سازمان حج پرداخت می‌کرد را به دفاتر غیرمجاز داده است با این تفاوت که آنها پشتوانه‌های بسیاری را مانند بیمه و امنیت و خدمات درمانی ندارند.
سوءاستفاده دفاتر غیرمجاز از اعتماد مردم به سازمان حج
دفاتر غیرمجاز و برخی کاروان‌های آزاد به گونه‌ای برای ثبت‌نام به مردم اطلاع‌رسانی می‌کنند که مردم تصور می‌کنند این دفاتر و کاروان‌ها تحت‌نظر سازمان حج هستند به عنوان مثال می‌نویسند طبق برنامه سازمان حج یا با هماهنگی سازمان حج و از اعتمادی که مردم به سازمان حج دارند سوءاستفاده می‌کنند.
در یکی از کاروان‌های آزاد که از کاظمین به سوی سامرا در حرکت بود بر اثر انفجار یک مرد و فرزندش شهید شد و مادر خانواده باید به تنهایی به کشور باز می‌گشت. واقعا شرایط اسفناکی بود. وقتی وضعیت آن خانم را دیدم از مدیر کاروان سؤال کردم آیا فکر امنیت این کاروان را کرده بودی؟ چرا در پمپ بنزین توقف کردی؟ آیا این زائران را بیمه کرده‌ای که برای هیچ کدام از این پرسش‌ها پاسخی نداشت.
یکی از مواردی که کاروان‌های ما رعایت می‌کنند، توقف در مکان‌هایی است که از قبل به آنها توصیه شده است اتوبوس‌های در اختیار سازمان حج موظفند قبل از حرکت باک گازوئیل خود را پر کنند و در پارکینگ نماینده سازمان آنها را بررسی می‌کند و اتوبوس را به مدیر کاروان تحویل می‌دهد.
همچنین کاروان‌های ما بیمه هستند و اگر اتفاقی برای زائران رخ دهد، بیمار شود یا خدایی نخواسته از دنیا برود تمام تمهیدات اندیشیده شده که او را با هواپیما یا اتوبوس(در صورتیکه در آن مسیر پرواز نباشد) به کشور برگردانند.
اما همین موارد را کاروان‌های آزاد نداشتند و مشخص نبود پیکر آن زائری که با فرزندش در راه سامرا شهید شدند، چگونه باید به کشور باز می‌گشت.
کاروان‌های آزاد روزهای کمتری را در عراق می‌مانند
در عراق 57 نیروی ستادی مستقر هستند که در هتل‌ها، فرودگاه‌ها و رستوران‌های بین راه به زائر خدمت می‌کنند.
فارس: گاهی شنیده شده که کاروان‌های آزاد از زائران مبلغی را که برای سفر 7 روزه است دریافت می‌کنند ولی 5 روز آنها را اعزام می‌کنند.
نظافتی: بله، یکی دیگر از تفاوت‌های کاروان‌های آزاد با کاروان‌های حج و زیارت، تعداد ایام سفر است. اغلب آنها در اطلاعیه‌های خود نمی‌نویسند که چه تعداد روز در عراق سکونت دارند.
سازمان حج اعزام‌های زمینی را از 500 هزار تومان تا یک میلیون و 200 هزار تومان به تناسب تعداد ایام در نظر گرفته است اما کاروان‌های آزاد بیشترین قیمت ما را با کمترین قیمت خود مقایسه می‌کنند یعنی می‌گویند سازمان حج با قیمت یک میلیون و 600 هزار تومان اعزام هوایی دارد اما برخی کاروان‌های آزاد با یک میلیون و 300 هزار تومان زائر را به عتبات اعزام می‌کند. در صورتی که سازمان حج هم اعزام یک میلیون و 300 هزار تومانی دارد ولی درجه هتل اعزام‌های یک میلیون و 600 هزار تومانی بهتر است.
البته برخی از کاروان‌های آزاد خدمات خوبی ارائه می‌دهند اما نرخ آنها از ما بیشتر می‌شود.
برخی کاروان‌های آزاد یک وعده غذای بین راه را به عهده زائر می‌گذارند یا به نحوی برنامه‌ریزی می‌کنند تا صبحانه زائران هوایی در هواپیما صرف شود ولی سازمان حج و زیارت در مسیر به زائران غذای گرم می‌دهد و اگر بنا باشد صبحانه را هم در هواپیما میل کنند، بسته صبحانه‌ای که سازمان حج برای زائران آماده کرده است را به آنها تحویل می‌دهد.
برخی کاروان‌های آزاد خستگی مفرط زائران را به سود خود ترجیح می‌دهند
فارس: چرا کاروان‌های سازمان حج به گونه‌ای حرکت می‌کنند که یک شب در مرز مهران بمانند ولی اغلب کاروان‌های آزاد شب حرکت می‌کنند که یکسره به مرز برسند و از مرز عبور کنند. برخی از مردم تصور می‌کنند که اینگونه بهتر است و یک شب از سفرشان از بین نمی‌رود.
نظافتی: یکی دیگر از تفاوت‌ها حضور در مهمانسرای مرزی است. برنامه سازمان حج به نحوی است که زائران شب به مهران برسند و در مهمانسرا استراحت کنند و صبح، صبحانه خورده با انرژی ادامه مسیر را طی کنند.
اما کاروان‌های آزاد تمام طول شب را در مسیر هستند و صبح به مرز می‌رسند و با خستگی و بی‌خوابی از مرز عبور می‌کنند و راه را ادامه می‌دهند.
کاروان‌های سازمان حج، زمانی که به سامرا می‌رفتند در بقعه شریف سید محمد یک وعده غذای گرم میل می‌کردند اما کاروان‌های آزاد چه در سامرا و چه در کاظمین زائران را به غذاخوری عتبه می‌برند تا هزینه‌هایشان را کاهش دهند.
اسکان 7 روزه زائران در نجف توسط کاروان‌های آزاد
برخی از کاروان‌های آزاد به دلیل ارزانی اسکان در نجف تمام اسکان زائر را در نجف می‌گیرند و زائران را با اتوبوس به کربلا می‌برند و شب دوباره به نجف باز می‌گردند.
سازمان حج برای یک اتوبوس زائر 17 اتاق تحویل می‌دهد که زوج‌ها در اتاق‌های 2 تخته و فردها در اتاق‌های 3 تخته ساکن می‌شوند ولی کاروان‌های آزاد بین 12 تا 13 اتاق به هر کاروان تحویل می‌دهند و 5 اتاق کمتر می‌دهند که اگر هر تخت 10 تا 20 دلار هزینه داشته باشد، 100 دلار به سود آنها می‌شود.
همچنین زائران را در اتاق‌های 4 تخته سکونت می‌دهند اما کاروان‌های سازمان حج اتاق‌هایی که تحویل می‌دهند نهایت 3 تخته است.
فارس: گاهی دیده شده که در اعزام‌های هوایی کاروان‌های آزاد، مدیر و روحانی کاروان به همراه زوار اعزام نمی‌شوند. آیا حضور آنها ضرورتی دارد؟
نظافتی: بله، برخی از کاروان‌های آزاد مدیر کاروان هم نمی‌برند و یک شخص را در فرودگاه عراق تعیین می‌کنند و او کاروان را در فرودگاه تحویل می‌گیرد و در پایان در فرودگاه تحویل می‌دهد.
این کاروان‌ها مدیر کاروان و روحانی همراه ندارند و تا 50 هزار تومان برای هر زائر کاهش هزینه به دنبال دارد ولی حضور مدیر کاروان همراه موجب آرامش زائر می‌شود و حضور روحانی هم جهت انجام اعمال و آداب زیارت و تقویت نقش معنوی زائران بسیار ضروری است.
سازمان حج از افراد آموزش‌دیده در هتل‌ها استفاده می‌کند
سازمان حج در هتل‌ها از افراد آموزش دیده استفاده می‌کند و سلامت این افراد توسط مرکز پزشکی حج و زیارت تأیید می‌شود.
ما تاکنون 3 دوره آموزش هتلداری و خدمات‌رسانی با زبان عربی در عراق برای هتل‌های طرف قراردادمان برگزار کرده‌ایم زیرا آنان برای چنین آموزش‌هایی آکادمی ندارند و از آنها خواسته‌ایم تا این آکادمی را راه‌اندازی کنند.
حمل‌بار زائران حج و زیارت رایگان است
فارس: بسیاری از کاروان‌های آزاد برای حمل بار زائران آنها را به حال خود می‌گذارند و می‌گویند اگر می‌خواهید مبلغی را به افراد باربر بدهید تا بارتان را حمل کنند. آیا کاروان‌های حج و زیارت هم اینگونه است؟
نظافتی: کاروان‌های سازمان حج برای انتقال بار زائر در نجف، کربلا و کاظمین از پارکینگ تا هتل و بالعکس و در مرز هیچ مبلغی از زائر دریافت نمی‌کنند اما کاروان‌های آزاد چنین امکانی ندارند و برای حمل بار از هر زائری مبلغ خاصی را دریافت می‌کنند.
برای انعام، دعاخوان‌های مساجد کوفه و سهله، 100 هزار تومان در اختیار مدیران کاروان‌های سازمان حج و زیارت قرار داده می‌شود که هیچ مبلغی را از زائران دریافت نکنند.
سازمان حج 2 جلسه آموزش قبل از سفر در ایران داریم که کاروان‌های آزاد چنین امکاناتی را ندارند.
ما در اعزام‌های زمینی هیچ مبلغی را برای خروج از کشور از زائر دریافت نمی‌کنیم و مبلغ خروجی در همان هزینه‌های دریافت شده لحاظ شده است ولی کاروان‌های آزاد این مبلغ را از زائر در مرز می‌گیرند.
امکان کلاهبرداری و جعل در کاروان‌های آزاد زیاد است
فارس: در اربعین امسال و حتی قبل از آن بسیار شاهد کلاهبرداری و جعل روادید توسط دفاتر غیرمجاز و برخی کاروان‌های آزاد بودیم. سازمان حج با چه تمهیداتی از این دست اعمال مصون است؟
نظافتی: در کاروان‌های سازمان حج و زیارت امکان هیچ گونه کلاهبرداری وجود ندارد زیرا اشخاص از طریق سامانه و درگاه اینترنتی بانک‌ها اقدام به ثبت‌نام و پرداخت وجوه می‌کنند و حتی یک ریال هم به نام شخص و کاروان واریز نمی‌شود ولی متأسفانه در چند سال اخیر زیاد شنیده شده که کاروان‌های آزاد پول‌ها را از مردم گرفته و کلاهبرداری کرده است و یا ویزاهای جعلی به زوار تحویل داده شده است.
برخی از کاروان‌های آزاد به دلیل اینکه نرخ ارز در نوسان است، بخشی از هزینه‌ها را مانند پول هواپیما یا اتوبوس را به ریال می‌گیرند و بخشی از هزینه‌ها را به دلار می‌گیرند که اگر نرخ ارز بالا رفت متضرر نشوند.
اما کاروان‌های سازمان حج هزینه‌ها را به ریال محاسبه می‌کند و اگر نرخ نهایی را اعلام کند و ثبت‌نام‌ها تمام شود، حتی اگر نرخ ارز هم بالا رود، هیچ مبلغ جدیدی از مردم نمی‌گیرد.
امور حج و زیارت از شئونات رهبری است و ما از معدود سازمان‌هایی هستیم که مقام معظم رهبری به صورت مستقیم در آنجا نماینده جهت نظارت دارند.